Monique van de Ven

'Ik vind het nu maar een truttige tijd'

Monique van de Ven krijgt een oeuvreprijs en speelt in een nieuwe film. Een gesprek over roem, een oudere actrice zijn en de intimiteitscoach. 'Ik vind Turks Fruit nog steeds een retegoeie film.'

We hebben haar een tijd niet gezien, maar nu zijn alle schijnwerpers weer even op haar gericht. Actrice Monique van de Ven (73) is er blij mee, maar blijft er zoals altijd nuchter onder. Ze krijgt op het jaarlijkse Film by the Sea-festival in Vlissingen, want behorend tot de 'absolute royalty van de Nederlandse film', een prestigieuze oeuvreprijs: een zogeheten lifetime achievement award. En ze speelt de hoofdrol, als zichzelf, in de nieuwe bioscoopfilm Een vrouw als Monique die op dat festival in première gaat. Om haar daar even over te spreken ontvangt ze thuis in haar kleine villa in het Gooi.

Monique van de Ven in de tuinkamer van Museum Singer Laren

Een bel ontbreekt aan het huis dat grenst aan een natuurgebied, je kunt gewoon kloppen. Net als bij het vakantiehuis in Bretagne waar Een vrouw als Monique werd opgenomen. Daar klopt de jonge acteur Joes Brauers aan omdat hij tijdens een fietsvakantie in de buurt gestrand is na een val van zijn fiets. Zij verzorgt zijn beenwond, hij mag blijven logeren. Zij heeft zich daar aan zee voor een week teruggetrokken om zich voor te bereiden op een nieuwe rol. Een film in een film dus.

Hij is gefascineerd door haar acteerwerk, en wil alles weten. Aan de hand van een stapel plakboeken, 'gemaakt door mijn moeder en door fans', vertelt ze over haar leven en werk. De bijzondere film, geregisseerd door Claire Pijman die als cameravrouw jarenlang met Van de Ven werkte, heeft een hybride vorm en zit tussen fictie en documentaire in. We zien dus allemaal beelden uit haar films, die voor de 50-plus-kijker veel herinneringen oproepen. "Ik ben er trots op. Het is mijn biografie", zegt ze, met die fijne heesheid die haar stem nog steeds kenmerkt. "Hoeft die niet meer te worden geschreven. Ha!"

Een zwart-witportret van Paul Huf van haar als 19-jarige hangt prominent aan de muur. Een foto uit de tijd van haar verpletterende debuut: Turks Fruit uit 1973 van regisseur Paul Verhoeven. "In die foto zit alles, zegt Verhoeven: ik was vrolijk, jong en sexy. Dat klopt wel." Eerder deze maand was Turks Fruit op groot scherm te zien, buiten op de Kop van Zuid in Rotterdam. Ze was er eregast. Het publiek was laaiend enthousiast, vertelt ze. Op 3 oktober 1982 werd de film, de succesvolste Nederlandse bioscoopfilm tot nu toe met ook nog een Oscar-nominatie, voor het eerst vertoond op tv. Bij Veronica, kunnen we lezen in de biografie van Jan Wolkers, de schrijver van de roman Turks Fruit. De Tros durfde niet aan 'die vuiligheid' uit te zenden.

Van de Ven: "Oh echt? Dat weet ik niet meer. Ik zag de film in 2021 weer voor het eerst in de bioscoop toen Tuschinski honderd jaar bestond. Ik had hem vijftig jaar niet gezien. Misschien alleen nog een keer op tv. Ik zat met verbijstering te kijken. Ik vond het nog steeds een retegoeie film. Hoe verliefd Rutger (Hauer, red.) was, en hoe hij met me omging. Zo waarachtig. Na afloop kwamen studenten op Verhoeven en mij af en ze zeiden: dit soort films willen wij maken: de totale vrijheid, de energie, zo'n verhaal... Het was natuurlijk een waanzinnige combi: die gekke Wolkers en die gekke Verhoeven."

Wolkers wilde het speelse van Frans Hals op het witte doek, niet dat stijve Jan Steen-gedoe, zei hij. Ook in 'Zomerhitte', de verfilming van zijn roman die jij in 2017 regisseerde. Je was dol op hem hè?

"Ja, met zijn vrouw Karina heb ik nog steeds contact. Die groep van Turks Fruit is elkaar altijd blijven zien. Paul en ik zien elkaar veel. Rutger overleed helaas in 2019, maar zijn vrouw is er altijd bij."

Ik las dat de tweeling Bob en Tom Wolkers geregeld met hun vader even 'Turks Fruit deden', zo staand neerploffen op een matras, wat jij ook deed in de film.

"Leuk, wist ik niet! Voor de opnames van Zomerhitte kreeg ik adviezen van tevoren bij hem thuis: het mocht niet te tuttig worden, niet te braaf, ik moest alles laten zien, het moest echt zijn. Of ik dat heb gedaan? Min of meer, ik ging niet zo ver als Verhoeven. Ik ben ook niet met regisseren doorgegaan, het is niet echt mijn ding. Bij Dokter Deen verving ik weleens de regisseur, dan deed ik het erbij."

Als actrice heb je best veel te verduren gehad op sommige filmsets. Was het met vrouwelijke regisseurs prettiger?

"Met veel regisseurs heb ik fijn gewerkt, of het nu mannen of vrouwen waren. De verschillen waren niet zo groot, hoewel een vrouwelijke blik natuurlijk anders is dan een mannelijke. Een verkrachtingsscène in de film Iris met regisseuse Mady Saks in 1987 moest zeven keer over. Dat was heftig. Ik liep als personage Iris, een dierenarts, een trap op en mijn tegenspeler moest mij van de trap rukken. Als dat zeven keer gebeurt, weten je lichaam en geest niet meer dat het gewoon een film is."

Je zou denken, een regisseuse houdt vrouwen extra in de gaten?

"Die was alweer bezig met de volgende scène. Op de set had niemand het door. Ik was zo overweldigd door wat er gebeurde. Verder beet ik me vast in die rol, ik had eerst weken met een dierenarts meegelopen. Die zei al snel: ga het zelf maar doen. Er stonden een paar koeien op bevallen, we kregen een telefoontje: nu komen. Ik hou van fysieke rollen. Op een gegeven moment zat ik klem met mijn arm in het achterste van de koe, maar ik moest wel doorspelen, het kalf moest eruit."

Dat was een goede voorbereiding voor de tv-serie 'Dokter Deen'.

"Huisarts John Deen en zijn vrouw Helga op Vlieland kenden wij goed, wij hadden er een huis. Op een avond sneed ik met een mes het topje van mijn duim af. Bleek hij een echte operatietafel te hebben waar hij mij tegen middernacht nog hechtte, ik was erg onder de indruk. Edwin (haar man, scenarioschrijver Edwin de Vries, red.) bedacht daarna het script voor Dokter Deen. Ja, mensen willen een vervolg, ik hoor het vaak!"

Was in 'Turks Fruit' spelen onder Paul Verhoeven niet heftig?

"Nee, het was zo fijn, hij houdt van acteurs. Is heel open. Shots die hij heeft bedacht, tekent hij uit en neemt hij met je door. 'En dan zoom ik even in op je borsten.' Het was nooit een probleem. Ik was negentien en zonder gêne. Dat heeft te maken met mijn vrije opvoeding. Mijn moeder moest toestemming geven voor die rol. Toch is het goed dat er nu intimiteitscoaches zijn. Mensen op de set moeten weten wat het is voor een acteur om grensoverschrijdende dingen te doen of te ondergaan. Als ik bij Iris een intimiteitscoach had gehad, was het toch fijn geweest. Zo van: hoe gaat het? Dan kun je weer door.

"De tijd van Turks Fruit komt niet terug, het was een enorme seksuele revolutie, het voelde in mijn privéleven niet anders dan in de film. Ik vind het nu maar een truttige tijd. We willen steeds veiliger leven omdat de buitenwereld zo heftig is, denk ik. Toen ik voor het eerst met een jongen had gevreeën, vertelde ik het aan mijn moeder, ik was zeventien. Zij zei: 'Oh, vond je het fijn?' De goeie vraag. Ik zei: 'Nou, ik weet het niet.' Zij zei: 'Morgen ga je naar oom Guido.' Dat was onze huisarts die me de pil gaf. Ik was dan wel vrij, maar altijd heel assertief. Als ik niet met een man naar bed wilde, liet ik dat heel duidelijk merken."

Heb je op een set nooit iets naars meegemaakt?

"In Nederland niet. Achter de schermen in de VS en Duitsland wel. Een Duitse producent bood me veel geld voor een rol in Anita Drögemöller und die Ruhe an der Ruhr. Ik had nog geen manager, en elke avond moest ik met hem uit eten. Ik moest Ruhrpottdialect leren, vond hij, wat ze in die regio spreken, hij zou wel helpen. Ik moest hem van me af duwen. De hoofdrolspeler in die film kwam ook te dichtbij, steeds weer voor mijn kamerdeur staan als ik het niet wilde. In de VS vroeg een agent het script bij hem thuis op te halen. Stond hij daar bloot in dun badjasje."

Je toenmalige echtgenoot Jan de Bont was jouw cameraman bij 'Keetje Tippel', vertel je in de film. Hij siste je toe toen je je bloesje uittrok: 'Je bent een hoer.' Vreselijk.

"En niemand deed iets. We waren net getrouwd. Ineens kon hij het gewoon niet aan. De manier waarop ik me uitkleedde, dat ik te vrij was. Dat heb ik heel erg gevonden."

Toch ben je vijftien jaar bij hem gebleven.

"Ik vond het zielig om hem in de steek te laten. Hij was de tiende van zeventien kinderen. Hij had mij heel erg nodig, en ik ben een zorgzaam iemand. Ik had het grote geluk dat Jan me, onbedoeld, richting de opnamen van Een maand later stuurde. 'Leuk script, moet je doen', zei hij. Toen viel ik zo in de armen van lieve echtgenoot Edwin, mijn tegenspeler."

Je zegt je te verheugen op de ouderevrouwenrollen, maar je bent nu nog te jong.

"Ja, de Simone Signoret-rollen. Dat je alles kan laten gaan. Deze tussenfase is best lastig. En een beetje met pensioen gaan, is ook lekker hoor. Maar we hebben plannen voor een nieuwe film, geregisseerd door Reinout Oerlemans. Als we het geld krijgen van het Nederlands Filmfonds. Een film over een Amerikaans-Nederlands stel, ik speel de vrouw, en het speelt in beide landen. Hij schrijft aan zijn memoires, zit vast, en zij zegt: ga nou even naar Amsterdam om te schrijven. Daar gebeuren dan allemaal dingen."

Er zijn verschillende oudere actrices die nu bewust zonder make-up spelen, zoals Pamela Anderson (58). Sommigen zijn ook fel gekant tegen cosmetische chirurgie, zoals Jamie Lee Curtis (66). Zij noemde het in 'The Guardian' zelfs 'genocide op vrouwen'.

"Het woord genocide wordt tegenwoordig te pas en te onpas gebruikt, zeg. Ook bij deze film, Een vrouw als Monique, moest ik even slikken hoe ik eruitzie. Want ineens loop je daar in de winter onopgemaakt op het strand, zonder mooi licht. Dan moet ik tegen mezelf zeggen: accepteer het nou maar, zo zie je eruit. Het heeft geen zin alles aan je gezicht te verbouwen, want dan zie je er ook niet meer uit, dan klopt het niet meer. Nicole Kidman komt er nog net mee weg, zoals in Babygirl van Halina Reijn."

Actrice Renée Soutendijk zegt: ik kan niet naar haar kijken.

"Ik heb er ook moeite mee. Maar iedereen moet het zelf bepalen. Het is vervelend dat het op het bordje komt van vrouwen. Voor je het weet word je niet meer gevraagd, anders dan mannen. Als je Rutger Hauer ziet in de documentaire over hem, met zijn gerimpelde kop, vinden we dat prachtig."

Soutendijk zei in een interview twee jaar geleden dat Verhoeven weleens aan actrices vroeg om hun trekken zachter te maken met cosmetische ingrepen.

"Ik kan me niet voorstellen dat hij dat vroeg. We gaan wel naar steeds jonger, steeds gladder. Het leidt ertoe dat we er straks allemaal hetzelfde uitzien. Ik heb zelf wel een paar keer botox gedaan. Maar uiteindelijk denk ik: wordt het er nou beter van?"

Zonder make-up de deur uit, doe jij dat?

"Tuurlijk, dat interesseert me geen ene bal. Ik heb nu voor dit interview een make-upje opgedaan, maar eigenlijk doe ik dat thuis nooit. Ik laat de hond hier in het bos uit in mijn pyjama en zonder make-up."

In pyjama?

"Zo'n wit linnen pyjama. Ik bracht onze zoon Sammy ook altijd in pyjama naar school. Het kan me niet schelen wat anderen daarvan vinden."

De film Een vrouw als Monique is vanaf 18 september in de bioscoop te zien en in december op tv. De 27ste editie van Film by the Sea is van 12 t/m 21 september in Vlissingen. Info: filmbythesea.nl

Interview": Alld Smid