Sekswerk in Nederland

In wat voor wereld kom ik terecht als sekswerker?

Eve de Jong en Levi Jacobs verdienen geld met seks. Ze zouden graag willen dat het eindelijk als een 'gewoon' beroep wordt gezien, ook door de wetgever. Journalist Sien Boonen dook in hun wereld. Eén ding werd haar duidelijk: kapper worden is eenvoudiger.

Of ik zelf sekswerk zou willen doen? De vraag prikkelt mij. Stel je voor dat ik dit kies als mijn broodwinning, of u lezer, misschien uw dochter of zoon, hoe zou dat zijn? Ik besluit op onderzoek uit te gaan.

Niet veel sekswerkers blijken hier openlijk over te willen praten. Hun vertrouwen in journalisten is niet groot. Eve de Jong geeft mij het voordeel van de twijfel. Ze werkt als sm-meesteres en hijst zich daarvoor in strakke latex met torenhoge hakken. Maar als ik haar op een terras in Den Bosch de hand schudt, draagt ze een doodgewone spijkerbroek, een grijze trui en sneakers.

De Jong (44) zit zes jaar in het vak. Ze is er open over, al wordt dat haar niet altijd in dank afgenomen. "Sinds ik sekswerk doe, wordt er in mijn woonplaats anders naar mij gekeken. Soms mijd ik de supermarkt omdat ik geen zin heb in de oordelende blikken. Ik sta gelukkig stevig in mijn schoenen, doe niemand kwaad en het is een legaal beroep. Ik ben er trots op." Heel even zwijgt ze. "Toch voel ik ook schaamte. Het voelt alsof ik het constant moet verbergen omdat ik anders word afgewezen. Dat is verdrietig."

Dat is de buitenwereld. Dat negatieve imago wordt ook in de hand gewerkt door taal en beelden in de media, merk ik. Als ik een nieuwsbericht lees over de politie die een einde heeft gemaakt aan 'illegale prostitutie' dan slaat dat op het ontbreken van een vergunning. 'Illegaal' roept wel een stereotiep beeld op. We kunnen beter spreken over 'gereguleerd' en 'ongereguleerd' sekswerk. Ik word door sekswerkers op mijn vingers getikt als ik het woord prostitutie gebruik. Het is een woord met een stigma; nog erger is 'hoer', een scheldwoord. Media gebruiken bovendien graag spannende foto's met rode lampjes en halfnaakte vrouwen achter een raam. Dat is lang niet altijd een realistisch beeld en niet bevorderlijk als we dit als normaal beroep willen zien.

Ondanks die beeldvorming geniet Eve de Jong van haar werk, zegt ze. Seks met klanten heeft ze niet. Het gaat om de erotiek. "Maar mijn klanten ervaren het wel als een seksuele beleving." De complexiteit van dit beroep heeft ze wel onderschat, vertelt ze. "Juist omdat het legaal is, koos ik hiervoor - ik kan slecht tegen stress en spanning. Maar nu houdt de wirwar aan regels binnen dat legale beroep mij 's nachts wakker."

Hoe zit dat dan met die regels, vraag ik mij af. Het lijkt me goed eerst even een blik over de zuidelijke grens te werpen. In België is sinds een halfjaar sekswerk wettelijk een gewoon beroep. Met de nieuwe wet kunnen de beoefenaren voortaan in loondienst komen en sociale zekerheid opbouwen. Ik dacht dat dit in Nederland min of meer ook zo was. Ons land is vrijdenkend in dit soort zaken, toch? Op de Wallen en veel andere plekken zitten vrouwen openlijk achter ramen, soms gadegeslagen door duizenden toeristen per dag. Al in 2000 is prostitutie tot een legaal beroep verklaard. Het lijkt dus goed geregeld.

Gemeenten gaan over de vergunningen voor seksbedrijven. Die zijn er niets voor niets gekomen. Uitbuiting en mensenhandel kwamen veelvuldig voor in de branche. "In Nederland geldt een restrictief beleid", vertelt Joep Rottier. Hij is criminoloog en onderzocht jarenlang het sekswerkbeleid in Nieuw-Zeeland. Dat is vaak genoemd als hét goede voorbeeld als het gaat om de rechten van sekswerkers.

Willekeur

"Sekswerk kent strengere regels dan andere dienstverlenende beroepen, zoals een kapper. Het beleid kan per gemeente heel verschillend zijn, wat willekeur in de hand werkt", zegt Rottier. "De leeftijd om het werk te mogen doen is verhoogd naar 21 jaar en je mag niet overal zelfstandig aan huis werken. Ook worden soms werkplekken gewoon gesloten zonder vervanging te regelen, zoals aan het Zandpad in Utrecht, waar 300 sekswerkers zomaar ineens hun werkplek verloren. En in Amsterdam werd het aantal werkplekken gehalveerd."

Veel gemeenten voeren dus een ontmoedigingsbeleid door beperkt seksbedrijven toe te staan. In Eindhoven kwam er vorig jaar één vergunning vrij; het leverde 110 aanvragen op. Hieruit blijkt alleen al hoe veel groter de vraag vanuit de 'markt' is dan het aanbod. Maar, stelt Rottier: "Het stigma neemt met dit beleid niet af. En jouw veiligheid, gezondheid en goede arbeidsomstandigheden als sekswerker zijn hierdoor zeker niet vanzelfsprekend. Het verzwakt de positie van sekswerkers." Rooskleurig klinkt het niet.

Eve de Jong klopte zes jaar geleden aan bij een sm-huis met een vergunning. Ze kon aan de slag met de zogenaamde 'opting-in-regeling': dat is een fiscale regeling waarbij de exploitant van de zaak voor jou belasting afdraagt en je als sekswerker een uurloon krijgt, maar zonder de voordelen van loondienst. Wat dat voor De Jong betekende? "Mijn exploitant eiste naast de btw-aftrek van 21 procent, nog 56 procent extra van mijn inkomen. Ik hield bijna niets over."

Waarom kunnen sekswerkers niet gewoon in dienst komen? "In Nederland hebben ze die keuze niet", legt Marjan Weijers, jurist en promovendus in de sekwerkrechten, uit. "Ze zijn verplicht om via de opting-in te werken. Dat werd ingevoerd in 2009 omdat exploitanten van seksbedrijven zich bij de rechter verzetten om werkgever te zijn. Dus kunnen sekswerkers geen werknemers zijn die doorbetaald worden bij ziekte of ww krijgen."

In de coronatijd konden sekswerkers niet werken door hygiëneregels maar hadden ze ook geen recht op steunmaatregelen van de overheid. In ruil voor al die onzekerheid mogen de 'opting-in-werkers' in principe wel zelf hun werktijden en hun prijzen bepalen. Ook mogen ze klanten en bepaalde handelingen weigeren. En te allen tijde mogen ze elders gaan werken.

Dat klinkt leuk, maar blijkt vooral de theorie. De Jong mocht haar klanten alleen ontvangen op de locatie van de baas. "Ook moesten we schoonmaken en de was doen. Een puinhoop, ik kende mijn rechten niet."

In de praktijk wordt amper gecontroleerd of bordeelhouders zich aan de regels houden. En die maken daar op grote schaal misbruik van, vertelt Levi Jacobs mij. Hij werkt als zelfstandige escort in Amsterdam. Daarnaast is hij casemanager bij het Sekswerk Meld- en Adviespunt (SMAP). Daar kunnen sekswerkers uit heel het land misstanden melden. "We staan in direct contact met sekswerkers", vertelt Jacobs. "Exploitanten eisen bijvoorbeeld seksuele diensten zonder bescherming van een condoom. Of ze laten sekswerkers schoonmaken."

Het BNN-Vara-programma BOOS onthulde in maart misstanden bij het Brabantse escortbedrijf Deepest Secrets. Het bedrijf bood klanten orale seks zonder condoom aan terwijl dit tegen de regels is. Van een escort die naar huis wilde tegen de zin van haar baas, werd de opbrengst van de vorige klant (120 euro) afgepakt. " " De gemeente Moerdijk besloot enkele weken terug de vergunning van Deepest Secrets in te trekken.

Gemeenten acteren dus wel bij signalen, maar van actief toezicht op deze branche blijkt zelden sprake. Gemelde misstanden worden vanuit SMAP wel aan instanties doorgegeven, zegt Jacobs. "Toch gebeurt er weinig. De Belastingdienst handhaaft niet. De politie en de Arbodienst zeggen: 'dit is niet onze taak'." De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zegt de misstanden 'zeer zorgelijk' te vinden. Een woordvoerder vertelt mij dat de VNG bekijkt hoe ze kunnen adviseren om het beleid en het toezicht te verbeteren.

Ik bel met André van Dorst. Hij is van de Vereniging Exploitanten Relaxbedrijven (VER), de werkgevers. Van Dorst erkent dat niet alle bedrijven in deze branche zich even netjes gedragen. "Er zijn exploitanten die zich aan regels houden, maar ook die regels aan hun laars lappen."

Schaduwkanten

Toch blijft Jacobs (31) deze sector trouw, al twaalf jaar, nu als zelfstandig escort. "Ik ga naar de mannen toe en ben gespecialiseerd in sm-werk. Mijn klanten zijn onderdanig." Ook zelf ondervond hij de schaduwkanten. "Mijn ex-partner maakte misbruik van mij door mij te dwingen tot sekswerk. Bij de politie werd ik niet serieus genomen - een man die hiertoe gedwongen werd, dat kon in hun ogen niet kloppen."

Wáárom lukt het maar niet om dit fatsoenlijk te regelen, vraag ik mij af. Want het zijn immers niet alleen de exploitanten die het sekswerkers lastig maken, dat doen ook banken en verzekeraars. Sekswerkers vertellen me dat het haast onmogelijk is om een hypotheek te krijgen of een zakelijke verzekering af te sluiten. Eve de Jong kon slechts met de grootst mogelijke moeite een bankrekening voor haar eigen bedrijf krijgen. Banken zijn huiverige vanwege de hardnekkige associatie met mensenhandel en het risico dat ze meewerken aan witwassen van crimineel verkregen geld.

Ik begin een vicieuze cirkel te zien: door dit niet als een volwaardig beroep te zien, worden mensen soms genoodzaakt tot illegaliteit. Want thuiswerken mag bijna nergens en ik kan me wel iets voorstellen bij de reden daarvan. Directe buren kunnen de aanloop van klanten aan de voordeur, vooral in de avond en 's nachts, vervelend vinden.

Maar wat betekent dit voor de sekswerker? Ik spreek Jorma Bos (53). Ze werkte eerst thuis. Op een dag ging de bel. Ze verwachtte een klant, maar in plaats daarvan stonden negen mannen van het Prostitutie Controle Team van de politie voor haar deur. "Mij werd verteld dat ik seksuele diensten niet vanuit mijn eigen woning mag aanbieden. Ik dacht dat zzp'ers vanuit huis mochten werken."

Thuis werken is voor haar de veiligste plek is, zegt ze. "Het is fijner en veiliger om in mijn eigen huis op mijn schoon bed met iemand uit de kleren te gaan dan dat ik ergens heen moet. Wie weet word je in een ander huis ongevraagd gefilmd of wachten meerdere mannen je op. Ik ben een keer gedrogeerd tijdens een date. Hoe weet ik of het veilig is als ik ergens heen rij?"

Veel meer sekswerkers zouden liefst thuiswerken. Ik stuit op een rapport van Ugly Mugs, een onlineplatform waar sekswerkers elkaar waarschuwen voor gevaarlijke klanten. Ik lees dat 'sekswerkers door strenge en onduidelijke regels vaker dan nodig in een kwetsbare positie terechtkomen'. Er zijn sekswerkers die verkracht of beroofd worden en niet naar de politie durven uit angst voor boetes, dwangbevelen, huisuitzettingen of zelfs landuitzetting wanneer zij bijvoorbeeld migrant zijn.

"Het zijn incidenten met amper ondersteuning omdat sekswerk in een grijze zone zit met een groot stigma", vertelt Levi Jacobs. Als escort bij klanten thuis mag wel. Maar, veel klanten willen dit niet. Ontmoetingen in hotels en airbnb's zijn verboden. Als daar iets misgaat, durft de sekswerker vaak geen hulp te vragen. "Daders weten dit en maken er misbruik van", zegt Eve de Jong. "Beleid moet beschermen, maar doet allesbehalve."

Dat brengt mij bij de overheid. Een eenduidig beleid blijkt er dus niet te zijn. De 342 gemeenten leggen de regels op hun eigen manier vast in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). Op het ministerie van Justitie en Veiligheid wordt wel gewerkt aan mogelijke verbeteringen, zoals een beter toezicht op de seksbranche en een uniformer beleid in heel het land, een 'Landelijke leidraad'. Maar die is er nog altijd niet.

Volgens Levi Jacobs is er één oplossing: sekswerk " " als een doodnormaal beroep gaan regelen. "Het maakt het veiliger voor sekswerkers. Je mishandelt de kapper toch ook niet?"

Zoals in België dus. In Brussel praat ik erover met Daan Bauwens, directeur van de Belgische Unie van Sekswerkers (Utsopi). Hij vertelt dat een man werd veroordeeld omdat hij sekswerkers niet had betaald. De rechtbank oordeelde: dit is verkrachting, want betaling is een voorwaarde voor instemming. Bauwens ziet die uitspraak als een rechtstreeks gevolg van het 'decriminaliseren' van het sekswerk.

Verplicht registreren

Al jaren ligt er in politiek Den Haag een wetsvoorstel om sekswerk ook hier beter te gaan reguleren. Eén belangrijk punt in dat voorstel is dat sekswerkers zich verplicht moeten gaan registreren om uitbuiting tegen te gaan. Maar dit maakt het niet per se veiliger, vinden sekswerkers. Ze vrezen voor hun privacy bij registratie, vanwege het stigma.

Criminoloog Rottier noemt het wetsvoorstel 'naïef'. "Er bestaat geen bewijs dat een registratiestelsel helpt bij het bestrijden van wantoestanden. Integendeel. Onderzoek in Duitsland, een land met een registratieplicht, wijst uit dat 83 procent van de sekswerkers zich weigert te registreren. Ze belanden in de onvergunde sector - met alle risico's van dien."

Nóg een heikel punt uit het wetsvoorstel: klanten van 'niet-vergunde sekswerkers' worden strafbaar', tenzij ze misstanden binnen 24 uur zelf melden. Dit doet mij denken aan het 'Nordic Model', het sekswerkbeleid in Zweden. Daar is niet de sekswerker maar de klant strafbaar.

Christelijke activisten in Nederland juichen dit toe. Ze voerden jarenlang campagne en slaagden erin om dit op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen. In 2020 omarmden het CDA, CU en SGP het initiatief, het verzet kwam van de VVD, SP, GroenLinks-PvdA en D66. Volgens het 'Nordic Model' kiezen sekswerkers niet vrijwillig voor dit beroep en zijn zij vooral slachtoffer. Dat frustreert Levi Jacobs en Eve de Jong. "Ons zien als hulpeloze slachtoffers ondermijnt onze autonomie en positie in de samenleving", zegt Jacobs. Het 'Noorse' model kreeg tot op heden geen Kamermeerderheid. En het wetsvoorstel? Dat is uitgesteld, zoals zoveel in Den Haag.

Op zoek naar het dieperliggende probleem van onze moeizame omgang met sekswerk ontmoet ik in een Utrechtse koffiezaak socioloog Carolien van den Honert. Ze vertelt dat we als samenleving nog altijd bepaalde normen en waarden hebben over seksualiteit. "Geld vragen voor seks past niet in onze manier van denken", zegt Van den Honert. "Je ziet dat gemeenten er hun handen zoveel mogelijk vanaf houden, want dan kunnen ze zeggen: wij faciliteren het niet." Van den Honert vertelt over de tippelzone in Utrecht die in 2021 sloot. "Sekswerk verdween uit het straatbeeld, maar het betekende dat sekswerkers hun werk elders gingen doen. Je maakt het alleen maar gevaarlijker. Je veegt als gemeente je straatje schoon, maar laat een hele groep in de steek."

Ondernemende sekswerkers krijgen te maken met regels die zijn opgesteld om uitbuiting en mensenhandel tegen te gaan, vertelt Van den Honert. Het effect is dat een hele beroepsgroep veroordeeld is tot de marge van de samenleving. Irina Hornstra, een sekswerker die ik sprak, zei: "Hoe meer je marginaliseert, hoe meer slachtoffers je creëert".

Moraalpolitiek

Ik kan na mijn zoektocht niet anders concluderen dan dat er maar één oplossing is: decriminalisering. Wáárom halen we dit vak niet uit de clandestiene sfeer, vraag ik aan Rottier. "Het is moraalpolitiek", antwoordt de criminoloog. "Wetenschappelijk onderzoek en ervaringen van sekswerkers tonen aan hoe ineffectief repressief beleid is, maar feitelijke argumentaties worden terzijde geschoven en de moraal bepaalt."

Wat is dan mijn eigen conclusie? Sekswerk is het oudste beroep ter wereld, maar we behandelen het nog altijd niet als een normaal vak. Eve de Jong en Levi Jacobs hebben te maken met stigma, een wirwar aan regels en onveiligheid. Dus of ik zelf sekswerk zou doen? Mijn moreel oordeel over dit beroep doet er niet toe. Maar, áls ik het zou doen - of u als lezer, of je partner, dochter of zoon - dan wil ik een beleid dat mensen beschermt. "

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (fondsbjp.nl) en het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.

'Ik dacht: wat chill dat ik daar geld voor krijg'

Levi Jacobs (31) Amsterdam

Levi Jacobs begon op zijn negentiende als sekswerker. "Op een datingapp bood iemand aan om te betalen voor een pijpsessie. Ik dacht: wat chill dat ik daar geld voor krijg. Ik vond het een goede deal. Ik wist niet dat het niet mocht, in Amsterdam is de leeftijdsgrens 21 jaar en ik had geen KvK-nummer. Zo ben ik er ingerold. Ik heb vervelende dingen meegemaakt, maar ben daar uitgekomen." Jacobs werkt als sekswerker en als casemanager van het sekswerk Meld- en Adviespunt.

'Ik voelde me gebruikt en besloot er geld voor te vragen'

Jorma Bos (53)Amsterdam

Jorma Bos werkte vroeger in de autobranche. "Na mijn scheiding zat ik op datingsites. Ik merkte dat de leuke mannen maar een ding zochten: een 'gratis wip'. Ik voelde me gebruikt en besloot er geld voor te vragen. Eerst als bijbaan, maar het betaalde seksen beviel mij wel. Ik schreef mij bij de Kamer van Koophandel in als 'echte Knuffels: persoonlijke dienstverlening'. Ik werk nu al elf jaar met veel plezier als escort."

'De mensen in de sekssector zijn onwijs vrij'

Eve de Jong (44) Den Bosch

Eve de Jong werkte vroeger parttime op kantoor. Later achter de bar van een swingersclub. "Ik ontdekte hoe fijn en interessant ik de sekssector vond. De mensen daarin zijn onwijs vrij. Tijdens een kinky avond kwam ik in aanraking met bdsm (afkorting staat voor Bondage, Discipline, Dominantie, Submissie, Sadisme, Masochisme). Ik dacht altijd dat ik daar te lief en zorgzaam voor ben, want ik voel mij schuldig als ik iemand pijn doe. Ik kwam in contact met iemand die geïnteresseerd was in sm. Ik waagde de gok. Het was zo leuk, dus ik maakte er mijn werk van."

Sien Boonen (1995) is freelance journalist en redacteur. Ze onderzocht de impact van het Nederlandse sekswerkbeleid. Daarnaast maakt ze human-interest-verhalen over vrouw-zijn en seksualiteit. Ze schrijft voor Linda en werkte voor het KRO-NCRV-programma Spot On.

Interview Sien Boonen